ဖြောင့်ဖြောင့်တွေးမလား? ဘေးတိုက်တွေးမလား? သင့်အတွေးကို အားဖြည့်ပါ

ကျွန်တော်တို့ ဦးနှောက်လေးတွေကို နည်းနည်း လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ပေးမယ့် အကြောင်းအရာလေးတစ်ခု ပြောပြချင်ပါတယ်။ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းမှာမို့ ဆက်ဖတ်ကြည့်နော်။

ကျွန်တော်တို့ ကျောင်းတက်တုန်းက စဉ်းစားကြည့်ပါ။ စာသင်ခန်းထဲမှာ စားပွဲတွေကို ဘာလို့ အတန်းလိုက်ပဲ စီထားတာများလဲ? စက်ဝိုင်းပုံစံ မစီကြဘူးလား? ဒီလိုမျိုး မေးခွန်းထုတ်တာ၊ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ အတွေးမျိုးတွေးတာကို Lateral Thinking (ဘေးတိုက်တွေးခေါ်ခြင်း) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ သမားရိုးကျ ပုံစံတွေကနေ ခွဲထွက်ပြီး စဉ်းစားတာပေါ့။

မြန်မာ့ပညာရေးမှာတော့ အများစုသင်ပေးလေ့ရှိတာက Linear Thinking (မျဉ်းဖြောင့်အတိုင်း တွေးခေါ်ခြင်း) ပါ။ ဆိုလိုတာက တစ်ခုပြီးတစ်ခု၊ အဆင့်ဆင့်၊ ဖြောင့်ဖြောင့်တန်းတန်း စဉ်းစားတဲ့ပုံစံမျိုးပေါ့။

Linear Thinking ဆိုတာ ဘာလဲ? သူ့ရဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေက ဘာတွေလဲ?

Linear Thinking ဆိုတာက ပြဿနာတစ်ခုကို ဖြေရှင်းရင် အဆင့် (၁) ပြီးရင် အဆင့် (၂)၊ ပြီးရင် အဆင့် (၃) ဒီလိုမျိုး တိတိကျကျ၊ အစဉ်လိုက် ဖြေရှင်းသွားတာမျိုးပါ။ ဥပမာတွေ ကြည့်ရအောင်:

• ပြဿနာကို အဆင့်ဆင့်ဖြေရှင်းတာ: သင်္ချာပုစ္ဆာတစ်ပုဒ်ကို ဖော်မြူလာအတိုင်း တစ်ဆင့်ချင်း တွက်သွားတာမျိုး။
• ပိုက်ဆံစုဖို့ အသုံးစရိတ်လျှော့တာ: ဝင်ငွေတိုးဖို့ထက် လက်ရှိအသုံးစရိတ်ထဲကနေ ဘယ်ဟာတွေ လျှော့သုံးလို့ရမလဲ စဉ်းစားတာ။
• အိမ်စာပြီးအောင် ညဉ့်နက်ခံလုပ်တာ: အချိန်မီပြီးဖို့ လိုအပ်တဲ့အချိန်ပေးပြီး တောက်လျှောက်လုပ်လိုက်တာ။

Linear Thinking ရဲ့ အားသာချက်/အကျိုးကျေးဇူးတွေကတော့:

1. ရှင်းလင်းတိကျတယ်: လုပ်ရမယ့် အဆင့်တွေက ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သိနေတယ်။
2. အစီအစဉ်တကျဖြစ်တယ်: လုပ်ငန်းစဉ်တွေက စနစ်တကျ ရှိတယ်။
3. ထိရောက်မြန်ဆန်တယ် (အချို့ကိစ္စရပ်တွေမှာ): လုပ်နေကျ အလုပ်တွေ၊ သတ်မှတ်ထားတဲ့ နည်းလမ်းအတိုင်း လုပ်ရတဲ့ အလုပ်တွေမှာဆိုရင် မြန်မြန်ဆန်ဆန် ပြီးမြောက်တယ်။
4. ရလဒ်ကို ခန့်မှန်းရလွယ်တယ်: ဒီအဆင့်တွေအတိုင်း သွားရင် ဘယ်လိုရလဒ် ထွက်လာမလဲဆိုတာ ကြိုသိနိုင်တယ်။

Linear Thinking က ဘယ်လိုအရေးပါလဲ? 

နေ့စဉ်ဘဝမှာ အလုပ်တော်တော်များများ၊ အထူးသဖြင့် စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းအတိုင်း၊ လုပ်ငန်းစဉ်အတိုင်း သွားရတဲ့ အလုပ်တွေမှာ Linear Thinking က မရှိမဖြစ် အရေးပါပါတယ်။ ဥပမာ - စက်ရုံတစ်ခုမှာ ထုတ်လုပ်မှုလိုင်းအတိုင်း လုပ်ဆောင်တာ၊ ဟင်းချက်နည်းအတိုင်း ချက်ပြုတ်တာမျိုးတွေပေါ့။ ဒါမှ အမှားအယွင်းနည်းပြီး လိုချင်တဲ့ရလဒ်ကို တိတိကျကျ ရနိုင်မှာပါ။

ကဲ… Lateral Thinking (ဘေးတိုက်တွေးခေါ်ခြင်း) ဘက် လှည့်ကြည့်ရအောင်။

Lateral Thinking ကတော့ ပုံမှန် အတွေးလမ်းကြောင်းကနေ ခွဲထွက်ပြီး ထောင့်ပေါင်းစုံကနေ ကြည့်တာ၊ “What if…?” ဆိုတဲ့ မေးခွန်းတွေ မေးတာ၊ တီထွင်ဖန်တီးပြီး အဖြေရှာတာမျိုးပါ။ စောစောက စာသင်ခန်း ဥပမာကို ပြန်သွားရအောင်။

• အတန်းလိုက် စီရတဲ့ အကြောင်းရင်း (Linear): ဆရာ/ဆရာမကို အားလုံးမြင်ရဖို့၊ စာသင်ကြားရလွယ်ကူဖို့၊ နေရာချွေတာဖို့၊ စနစ်တကျဖြစ်ဖို့။
• စက်ဝိုင်းပုံ စီရင်ကော? (Lateral): ကျောင်းသားအချင်းချင်း ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ရ လွယ်ကူမယ်၊ အဖွဲ့လိုက်လုပ်ဆောင်မှု အားကောင်းမယ်၊ ပိုပြီး ပျော်စရာကောင်းတဲ့ သင်ယူမှုပတ်ဝန်းကျင် ဖြစ်လာနိုင်မလား?

Lateral Thinking ဥပမာတွေ:

• ဘောင်ကျော်စဉ်းစားတဲ့ အဖြေရှာနည်းတွေ: ပြဿနာတစ်ခုကို လူတွေမတွေးမိတဲ့ နည်းလမ်းသစ်နဲ့ ဖြေရှင်းတာ။
• ဝင်ငွေတိုးအောင်လုပ်ဖို့ နည်းလမ်းရှာတာ: အသုံးစရိတ်လျှော့တာအပြင် ကိုယ့်မှာရှိတဲ့ အရည်အချင်းနဲ့ ဘယ်လိုဝင်ငွေလမ်းကြောင်းသစ် ရှာမလဲ စဉ်းစားတာ။
• အိမ်စာကို ထိထိရောက်ရောက် မှတ်မိအောင်လုပ်တာ: တောက်လျှောက်ကျက်မယ့်အစား အဓိကအချက်တွေခွဲထုတ်ပြီး Mind Map ဆွဲတာ၊ ပုံလေးတွေနဲ့ မှတ်တာမျိုး လုပ်တာ။

Lateral Thinking ရဲ့ အားသာချက်/အကျိုးကျေးဇူးတွေကတော့:

1. တီထွင်ဖန်တီးနိုင်စွမ်း မြင့်မားစေတယ်: အတွေးအခေါ်သစ်တွေ၊ နည်းလမ်းသစ်တွေ ထွက်လာစေတယ်။
2. ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်း ကောင်းမွန်စေတယ်: ရှုပ်ထွေးတဲ့၊ နည်းလမ်းဟောင်းနဲ့ မရတဲ့ ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းဖို့ လမ်းစတွေ ရှာတွေ့စေတယ်။
3. လိုက်လျောညီထွေမှု ရှိစေတယ်: အခြေအနေအသစ်တွေ၊ မထင်မှတ်ထားတဲ့ အပြောင်းအလဲတွေနဲ့ ကြုံလာရင် အလွယ်တကူ တုံ့ပြန်ဖြေရှင်းနိုင်တယ်။
4. အခွင့်အလမ်းသစ်တွေ မြင်တတ်လာတယ်: သူများတွေ သတိမထားမိတဲ့ အခွင့်အလမ်းတွေကို ရှာဖွေတွေ့ရှိနိုင်တယ်။

ဘယ်ဟာက ပိုကောင်းလဲ? Linear လား Lateral လား?

အမှန်တော့ ဘယ်ဟာက ပိုကောင်းတယ်ဆိုတာ မရှိပါဘူး။ နှစ်ခုလုံးက သူနေရာနဲ့သူ အသုံးဝင်ပြီး အရေးပါပါတယ်။ ကိရိယာဗူးထဲမှာ တူတစ်မျိုးတည်း မဟုတ်ဘဲ လွှ၊ ပလာယာ၊ ဝက်အူလှည့် စသဖြင့် ကိရိယာမျိုးစုံ ရှိသလိုပါပဲ။ ဦးနှောက်ထဲမှာလည်း တွေးခေါ်နည်း ပုံစံမျိုးစုံ ရှိထားဖို့ လိုပါတယ်။

အရေးကြီးတာက ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်လိုတွေးခေါ်နည်းကို သုံးရမလဲဆိုတာ သိဖို့ပါပဲ။ ရိုးရှင်းတဲ့၊ လုပ်နေကျ အလုပ်အတွက် Linear Thinking က ထိရောက်ပြီး၊ ရှုပ်ထွေးတဲ့၊ အဖြေသစ်ရှာရမယ့် ကိစ္စအတွက် Lateral Thinking က အားသာပါတယ်။

Lateral Thinking ကို ဘယ်လိုလေ့ကျင့်မလဲ?

ဒီလိုတွေးခေါ်နိုင်စွမ်းက လေ့ကျင့်ယူလို့ ရပါတယ်တဲ့။ ဒီမှာ နည်းလမ်းလေးတွေ:

1. နေ့စဉ်လုပ်နေကျ အရာတစ်ခုကို နည်းလမ်းသစ်နဲ့ စမ်းလုပ်ကြည့်ပါ: ဥပမာ - အလုပ်သွားနေကျလမ်းအစား လမ်းကြောင်းသစ်ကနေ သွားကြည့်တာမျိုး။
2. Meeting တွေမှာ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ မေးခွန်းမျိုး မေးကြည့်ပါ: “ဒီဟာကို တခြားဘယ်လိုနည်းနဲ့ လုပ်လို့ရသေးလဲ?” “ဒီလိုမလုပ်ရင်ကော ဘာဖြစ်နိုင်မလဲ?”
3. နေ့စဉ်ကြုံတွေ့ရတဲ့ ပြဿနာသေးသေးလေးတစ်ခုကို ဖြေရှင်းဖို့ နည်းလမ်း (၃) မျိုးလောက် ၅ မိနစ်အတွင်း စဉ်းစားကြည့်ပါ: ဥပမာ - ကော်ဖီဖိတ်သွားရင် ဘယ်လိုအမြန်ဆုံးရှင်းမလဲ? နည်းလမ်း (၃) မျိုးစဉ်းစား!

ကိုယ့်ကိုယ်ကို ဒီလိုမေးခွန်းလေးတွေ မေးကြည့်ပါ:

• “ငါ ဒီအလုပ်ကို လုပ်နေတဲ့ပုံစံက တကယ် အကောင်းဆုံးနည်းလမ်း ဟုတ်ရဲ့လား?”
• “ငါ ဘာလို့ ဒီလိုပုံစံနဲ့ပဲ စဉ်းစားနေမိတာလဲ?”
• “တခြားတစ်ယောက်ဆိုရင် ဒီပြဿနာကို ဘယ်လိုဖြေရှင်းမလဲ?”

ကဲ… ဒီနေ့တော့ Linear နဲ့ Lateral Thinking အကြောင်း တော်တော်လေး သိသွားလောက်ပြီ ထင်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့အားလုံး နေ့စဉ်ဘဝမှာ ဒီတွေးခေါ်နည်း နှစ်မျိုးလုံးကို ကျွမ်းကျွမ်းကျင်ကျင် အသုံးချပြီး ပိုကောင်းတဲ့ အဖြေတွေ၊ ပိုမိုက်တဲ့ အတွေးအခေါ်တွေ ဖန်တီးနိုင်ကြပါစေလို့ ဆုတောင်းပေးလိုက်ပါတယ်ခင်ဗျာ။ နောက်ထပ် စိတ်ဝင်စားစရာ အကြောင်းအရာတွေနဲ့ ပြန်ဆုံကြမယ်နော်!